Ang Sugbo Sa Mata Ni Insoy

Gumalaysay ni Omar Khalid

[Napatik ni sa magasin kaniadtong Abril 8, 2007.]

SA bisan sa unsang pinulongan, rock is rock, matod pa. Ang rock mao ang musika sa kabataan. Kini ang epektibong anestisya sa giyera sa kawad-on ug kawalay kasegurohan sa katilingban. Ang rock, sama sa ubang matang sa musika, laing paagi nga ikapadayag ang panghayhay sa kinabuhi. Ang atong katilingban sa kahigwaos, kaguliyang, kasamok. Ah, kapuya ba ana. Maypag lumsan nato sa ritmo sa gitarag tambol ang lubog nga kaisipan. Magpaanod ta sa kinanaas sa bisrock nga hilomong misunggat sa panahon. Tan-awon tag may makapyotan ba tang gapnod ning katuigan sa kasalikwaot. Manghuwam tag sensibilidad sa mga musikerong The Beatles, Eraserheads, The Beach Boys, kang Bob Marley.

Ang nakalami kay ning higayona ang bag-ong mga sumisimba sa kultong rock nagwisik sa Binisayang tatak sa tistis. Sa kinomedyang bisdak, gawasnon ka. Kini ang nakalami sa atong kulturang namat-an.

Ania na sila. Sila ang mga Bisayang rakista nga nanganaog sa hagdanan sa panahon aron magtinagakgak sa nataran sa mainstream music nga madulotong naghubit ning puntoha sa atong kasaysayan.

Daghan sila. Daghan silang nangita og bag-ong mga lapyahang kadunggoan. Ug ang mikalawat, ang mga mituo sa sinserong bisrock nag-ambahan kang Insoy. Naa sila karon, nagpitaw-pitaw ang mga mata nga nagsud-ong sa ilang diyos ibabaw sa tablado nga nagbatbat sa ilang mga kasinatian ug damgo. Way tulganay? Insoymania? Pangutan-on tang gamhanang mga manunuli sa Junquera.

Kanus-a lang ang kataposan mong pagsuroy sa Sugbo? Kanus-a lang kadtong kataposan mong pamagdoy sa Colon? Kadtong kataposan nimong paminaw sa binuhiang katawa sa kinurtinahang mga lawak sa Kamagayan? Ang kataposan nimong patid-patid og lata uban sa imong uyab sa Fuente? Kadtong nahikalimot ka nas kalahian sa polis ug kawatan?
Pangutan-on ta si Insoy. Naa siyay dalang makina sa panahon pagtambal sa atong kahidlaw ug kamingaw.

Adorasyon sa Sugbo ang nagpreokupar sa musika ni Insoy. Sa iyang tinagik nga awit, morag mahikap nimo ang mga dalan sa Sugbo kanus-a kaniadto kabahin sa atong kabatan-on. Sa iyang squatter naa lang gihapon ang nag-away nga iro ug iring, managbarkada sa ilang naandang pungko-pungko sa mga kanto— mga talan-awon nga pamilyar sa atong sensibilidad.

Sama sa mga sugilanon ni Januar Yap ug Tem Adlawan, ang Sugbo ni Insoy dili lugar sa hinilakay. Ang Sugbo balwarte sa mga estambay, mga bugalbugalon, guwatsinanggo, palainom, mga way pakabana sa kinabuhi. Ug ang iyang estambay naa magkuta sa mga eskina nga sigeng panitsit samtang sigeg kanta sa inamaw nga hugyaw, kaskas sa gitara, unya tagay-tagay, kinataw-anay. Apan konsuylo kaayo kay ang estambay sa iyang Sugbo dunay klas, maayong moinengles apan hanas sad mobinisaya (kay kaila mag pansayan imbes CR kun kasilyas), kasaligan, bohemyo, mahigugmaon, buotan, romantiko, magbabalak.

Wala na ang melodramatikong Sugbo. Ug kini ang tinuod. Tinuod ang giingon ni Insoy sa natibuok nga duha ka album "Sinesine" ug Suroysuroy". Ang mga hinagtok sa tinagod-tagod niyang kanta gilatay-latayan sa masakit-tam- is nga kasinatian sa usa ka karaang bugoy nga buot makigharong hagit sa bag-ong panahon. Mora kag nagtan-awg pinintal nga nagtalikdanay sa duha ka mahagwaong esena.

Bisan tuod kon ang madula-dulaon niyang melodiya sinunod pa (apan dili kinopya) sa nahiunang Old School of Rock apan naa siyay gipaila-ila nga kinaugalingong mga tuis nga tatak bisrock. Hinuon, lisod ang pagtalay sa iyang mga awit. Puyde kang moingon nga anaa siya sa eskuylahan sa pop rock, reggae (ilabi na sa iyang "Englisera", ug "Uranus"), blues rock. Bisan gani ang novelty aduna sila niini (sama sa iyang "Ngano Ba") apan gihimoan og linahi nga tratasyon sa chord pattern aron mabag-ohan ang atong pandungog. Kining mga butanga nagpamatuod lang sa kalangyab sa pako sa iyang musika.

Sa iyang natampong inobasyon sa musikang rock, partikular nakong namatikdan ang "Brader Eloy" diin ilang giguba ang naandang ekspektasyon sa rock ilabi na sa sinugdanan. Daw sayop nga pahid sa kambas. Apan nakahatag hinuog dugang paukyab. Matikdi ang ritmo sa gitara dinhi nga nagsigeg hagwa-hagwa sa nota sa liriko.

Sa bantogang "Suroysuroy" gibuksan ug giserad-an nila ang esena sa aktuwal nga talan-awon sa Colon diin inobasyon na usab nila nga lagmit kinaunahan sa kasaysayan sa bisrock. Hinuon, sa "Senior Citizen" sa Agressive Audio aduna say ingon nga epekto. Apan reggae kining naulahi.

Sa iyang "Alas Kuwatro", gipaila niya ang tema sa kanta pinaagi sa tinagaktak sa taknaan ug sa hanap kaayong hagabhab sa dughang gikulbaan. Dinhi, gihiusa niya ang musika og pagbati. Gawas pa, imbes gamitan sa gitik sa lead guitar (nga sagad natong mamatikdan sa tradisyonal nga rock) human sa kuro, usa lang ka maanindot nga chord pattern ang gisal-ot sa tunga-tunga. Dili sab ordinaryo ang gigamit niyang kambiyo tono dinhi segun sa tradisyonal nga transisyon sa musika. Hunahuna lang nga ang naandang kambiyo tono sa C mao man unta ang C#. Daw mobuto akong ulo sa pagdagayday sa tapoy nga C hangtod nga mihinay-hinay kinig kawhat ngadto sa D pag-abot sa kataposang berso. D? Oo, kahibulongan. Apan subaya ang inanay niyang pagpairog sa nota nga halos dili nimo mamatikdan sa dal-os sa musika. Samtang ang paggamit og diminished chord (Adim) sa kataposang linya mikomplemento usab sa kataposang nota. Sa pagsubay nako niini, nakaingon ko nga may kabatid ang naghimo niining maong melodiya. Kaniadto, ang APO Hiking Society ang misuway og himo sa ingon nga chord pattern (ilabi na sa mga kantang "Ewan" ug "Kaibigan").

May susama usab nga transisyon ang iyang "Inday". Gikalit niyag pasulod ang CM7 ug FM7 sa chord pattern sa Key of D. Ang usa ka bag-ohanon nga kompositor dili gayod mosangko niini tungod kay nagkinahanglan kinig halawom nga paniid sa dagayday sa musika. Ug sagad, mopili na lamang sa yano, tradisyonal nga hulmaan. Apan kon molampos usab, kini ang makahatag og katahom. Matikdi nga sa pattern sa D, ang mga tapoy nga Em, A, G, F#m (Gbm), Bm ang sagad nga gamiton. Kon naa man ganiy baryasyon, ang mga silingan ra usab nga tapoy ang mahikap.

Laing makataga sa atensiyon mao ang pangataposan sa "Eskina". Sa musikanhong estruktura, kini ang hawod kay ang musika gihimoag paralelismo sa tema. Mamatikdan nato kini pinaagi sa temperamento sa pamulong sa liriko— mga pulong nga maoy gipalabi sa indie culture nga usar sa atong panahon. Niining kantaha ang pagbalik-balik sa makadaghan sa kataposang linya wala gayoy kalahian sa gibatyag sa usa ka hubog (nga maoy tema). Mabatyagan nimo nga ang liriko ingon sa maoy nangita sa iyang kaugalingong melodiya.

Ang "Eskina" bahin sa hubog-hubog sa managbarkada. Dihang nahubog sila, mabatyagan nimo kini sa nag-anam kaluray nga ritmo sa gitara ug ang nag-atras-abante nga mga nota, sama sa hubog nga nagduka hangtod nga nakatulog nga wa na masayod sa nanghitabo sa kalibotan.

Samtang sa "Habuhabo", ilang gipirata ang pipila ka nota sa "The Cascades" pagkuha og alusyon (nakahinumdom ka sa "Rhythm of the Falling Rain"?) ug sa usa ka karaang kanta "Somewhere Over The Rainbow" kay buot nilang pamatud-an nga bisan unsa mahimo nimo ang pagmugna og musika. Bisan ang tingog sa "nag-away nga iro ug iring", bisan ang "pakpak sa usa ka kamot" usa usab ka musika. Bisan ang hilak, ang katawa, musika usab alang kang Insoy. Ang mahinungdanon, matod niya sa kanta, nga "ablihi lang ang dughan mog gamay".

Sa "Kamagayan", morag mao pa lay pag-angay sa baho sa entrada sa usa ka jamming session. Morag unplugged (mas masabtan nimo kini kon mahilig kang motan-aw kaniadto sa MTV). Daw way pangandam. Apan wa gyod kaha?

Ang pag-loop niya sa pipila ka pulong sa "Langit" ug ang pag-chipmunks sa pipila ka mga linya sa "Komosta" ug "Brader Eloy" nagpakita sa iyang pagsagop sa teknolohiya ingon nga kaabag sa paghimo og melodiya.

Sigeng supak-supak si Insoy sa establisadong batakan sa musika. Apan mahibulong ka nga bisan niini, nakadiskobre siyag mga teritoryo nga wa pa mataak sa ubang mga musikero.
Mait-on si Insoy. Samtang ang kinaraang kanta sa gugma nagpusa og sili sa atong mata (aron lang ta makahilak), ang kang Insoy modatom sa dughan nga morag katol-katol nga may sagol sakit-sakit. Morag mauwaw kang mohilak kay estambay god, isog, astig, lig-on og pagbati.

Apan di lang ang iyang melodiya ang talagsaon. Usa usab siya ka wa-mahimugsong magbabalak sa hininlit ug inampingan niyang mga linya.

Iyang gisumada ang tinud-anayng gugma sa usa ka estambay niining mga linyaha (gikan sa "Inday): "Inday, please don’t say to me a goodbye.../ Unless you won’t see me cry a river/ tanan nga gusto mo, Inday, ihatag ko/ Maputos man ko sa utang okey lang/ Sulngon ko ang panggubatan pakamatyan ang Buwan / Kabukiran latason adlawng tanan..."

O kaha niining linyaha (gikan sa "Kon Ako Ka Pa Lang"): Alagaran ka sa adlaw nga tanan bisan pa man magluhod sa imong tiilan / Kay ikaw ang gisinggit ning dughan / Ning dughan ko nga samaran / Ikaw ang gisinggit ning dughan adlawng tanan.

O kon gusto kag lawom-lawom, may elemento sa suryalismo, kining linyaha ang angay nimong bawnon (gikan sa "Langit"): Sa imong paglakaw, sa imong paglatagaw/ Likayi ang dalan nga gilaktan sa uban / Tawgang kalangitan pasalamat sa uwan / Hangyoang mga santos nga di na matapos ang unos...

O alang niadtong nahigugma nga way mahimo pag-alkontra bisan pag lami na kaayong isinggit og "buno buntagay!" (gikan sa "Alas Kuwatro): "Nagyawyaw ka nga natulog / Nagngisi nga nahinanok / Gipaminaw tika puno sa gugma / Alas kuwatro na sa kaadlawon nagamata ako / Hapuhapon kong kaanyag mo, ikalipay ko/ Magyawyaw ka man og laing ngalan / Bisag sakit sa dughan, paminawon tika / Paminawon tika..."

Ang lagoy nga Sugboanon maayong mohubad-hubad sa kahulogan sa kinabuhi. May sensibilidad nga makinaadmanon bisan di niya masabtan ang daghang misteryo nga naglibot sa nagsalhog-salhog nga pangartiyo.

Ug niini, gipatulay ni Insoy ang pagbati sa usa ka estambay niining mga linyaha (gikan sa "Kamagayan") : "Daplin sa dalan kilid sa may Kamagayan may mga estorya pa kahang pagaambitan / May kasingkasing pa kaha nga mabalaka kon mobunok na ang uwan / Way payag nga mapasilongon / May adlaw pa kaha nga mosubang / Dinhi kilid sa Kamagayan... "

O kaha niini (gikan sa "Eskina"): "Pre, hurot na ba ang alawans mo, wa nay matilok nga sensilyo / Nahurot na sa bisyo, sa inom... / Na, ayaw kalimti ang gitara / Ug uban sa nagauwang mga mga irong buang / Magsinggit-singgit ta sa kadalanan / Kita ta sa eskina kay bangkahan tika / Nia pa koy gamayng kuwarta / Lambanog ang tirada / Inamawng estorya / Way magbuot kon mag-unsa ta / Ubos sa hayag nga Buwan di ta mahadlok mouwan / Bahalag bisan asa makatulog kay kita hubog…"

Gibatyag ko ang kakapos paghubit sa kinatibuk-ang merito sa musika ni Insoy. May kakulang kong gibatyag. Nakita ko nga ang hustong pagtimbang anaa sa pagpaminaw sa musika, sa pagsinati sa musika, sa pagbutang sa kaugalingon sa dimensiyon sa musika, ug wala sa bisan unsang hukngay bahin niini. Usa ka pinutos nga regalo ang musika nga maablihan lang alang niadtong mahigugmaon niini. Ang hukngay usa lang ka artipisyal nga pagkilates sa kinatibuk-ang bili sa buhat sa arte. Kon unsay serbisyo nga gikahatag sa usa ka buhat sa arte ngadto sa usa nga nagtan-aw ug nagpaminaw, walay labot niini ang nakita sa kritiko. Nindotan ang usa ka tawo sa usa ka piyesa bisan pag walay abag sa usa ka maghuhukngay. Apan mas molami pa kini kaniya kon may usang mangahas pagtuki sa iya nang nasinati.

Gipakupos ni Insoy ang Sugbo ug gibutang sa iyang kamot ug gitunol sa iyang mga parokyano. Atong makita, matataw, mahikap. Tinuod nga ang Sugbo usa ka dakong arena sa lainlaing matang sa karakter nga nabuhi ug nakigbisog. Ug wa ko magdahom nga malarawan ang Sugbo sa ekspresyon sa musika sa ingon katataw. — #

Gugmang Giatay

Ngano Ba?

Ngano

Usa Ka Adlaw

Istambay

Suroy-suroy(chords)

Langit

Prinsipal

Kon Ako Ka Pa Lang

Sine-sine

Ang Tigulang2

Ang Tigulang

Inday

Prinsipal

Sene-Sene

Bisrock Video at Youtube

Hehehehehe sulayi ni ninyo og tan-aw og paminaw

http://www.youtube.com/watch?v=8oEW3dU_imk

Pastilang daghana diayng video sa bisrock sa Youtube, sulayi ninyo malingaw gyud mo. Bay akoy ngitaa og paagi nga malanggikit ni sa atong tanaman

Kanus-a nagsugod ang Bisrock?

nagsugod paglanog ang Bisrock niadto pang mga tuig 1994 . apan dili pa Bisrock maoy termino o ngalan niini. ubos pa kini sa gitawag og Bugs Underground Sound Movement nga gipangunahan ni DJ Ka Pedro sa 99.5 RT FM Station. maoy pagsugod og sikat sa banda nga Scrambled Eggs niadtong panahona nga maoy nagkanta sa "Humba" apan dili pa si JR Siaboc ang bokalista (nga nasulod sa Pinoy Dream Academy).

 

apan wala makabuylo sa kahanginan ang  maong Binisayang mga kanta kay lagi, daghan mang lud-on maminaw kay Bisaya man lagi. ang grupong Missing Felimon nga maoy labing sikat karon sa mga Bisrock band, nakasinati usab sa maong kalisdanan kaniadto hangtod nga ilang naabot karon ang pungkay sa kalamposan. dili nila makalimtan nga sa higayong motukar na silag mga Binisaya, biyaan sila sa mga tawo ug maingon nga ang "tag-iya nalang sa trumpa ug Petromax" maoy nagpabilin.

 

nahunong ang Bugs Underground kay nasuko o nasilo ba kaha si Ka Pedro dihang dunay gipahigayong concert  didto atubangan sa Gaisano Country Mall diin imbis moduyog sa musika ang tumatan-aw, kalit man hinuong naukay kay kalit dunay miulbo nga kagubot tali sa duha ka pundok sa mga batan-on nga gidudahang sakop sa managribal nga fraternity sa Akrho ug Tau Gamma. misulti si Ka Pedro sa microphone ug misuway pagbadlong sa nahitabong kasamok aron mapadayon ang nasugdang kalingawan diin maoy main performer ang banda gikan sa Manila nga Rivermaya (maoy pagpuli ni Rico Blanco isip bokalista ug dili na si Bamboo Manalac).

 

apan imbis mopatuo ang  nag-"ramble" nga mga batan-on, gibugal-bugalan ug gisinggitan hinuon si Ka Pedro og: " Bayot ! Bayot ! Bayot ! ! ! "

sukad niadto, gihunong ni Ka Pedro ang pag-"airplay"  sa mga kantang Bisayang rock.

tingali gumikan gyod sa kasuko.

 

unsay naa karon sa mga liriko sa Bisrock?
sagol-sagol lang ang linya sa mga liriko sa Bisrock. apan kasagaran daghang kritiko ang nakasaway sa mga linya sa kanta. usa na niini si bay Tomas. naglabi man gud sa mga kanta pulos mga bastos. gisayon-sayon lang dinhi paglitok ang lagay, oten, bilat sa mga igat, patila sa bisong ug daghan pa... kasagaran pod  dili sakto ang espeling sa mga pulong ug daghan ang nag-ingon nga wa gyoy poetic license . duna usay sayop nga paggamit sa mga pulong sama pananglit sa "na" imbis unta "nga".

 

ang grupong Missing Felimon mao ra gyod ang banda sa Bisrock karon nga dunay maingon nato nga timgas nga mga liriko ug dunay poetic license. gipakita dinhi ni Insoy sa iyang mga kanta ang kamaayong laki niya mosuwat og gumalaysay kun essay sa Iningles. mao ni ang nahimo nilang sakayan nga gihangop sa kadaghanan ang tanan nilang mga kanta. gitandi sila karon nga susama sa malamposong banda sa Manila nga mao ang Eraserheads nga gipangulohan kaniadto ni Ely Buendia (bokalista / gitarista ) ug anaa na karon sa banda nga Pupil. naningkamot usab nga makahimog mga kanta nga dunay "unod" ang banda nga Radstuff diin dunay mga komposisyon si bay Tomas apan wala pa lang maila.

 

kinsay pinakabastos nga banda sa Bisrock?

ang banda nga Econo 140 maoy matawag natong kinabastosan sa tanang grupo. dinhi hubo nilang gigamit ang mga pulong nga giingon natong hilas: oten, bilat, ulok nagnana kay nasira ug daghan pa... mao niy naingnan nga bisan usa, wa gyoy gidawat si Dj Ram sa ilang mga kanta aron unta ipabati sa kahanginan. pabilin silang aktibo apan "underground".

 

dihang nahinabi ko sila bahin sa ilang mga kanta, sila miingon nga dili ang pagbinastos maoy ilang tuyo ngadto sa mga Bisrock fans, kondili, buot nilang ipasupot ang mensahe  nganong ang mga kantang Iningles nga duna usay mga hilas nga lyrics sama sa "fuck you, fuckin shit, asshole etc..."  yano ra man kaayong gipatugtog sa atong mga FM Stations?

 

inyong higala,

nemsi

Bisrock

Bay Nems,

Itanom nako ning binhi nga gidalit nimo ngadto sa atong tanaman sa Bisaya Rock.
Unang dalit, unang mapatik. Mahinungdanon nga kasaysayan. Mabulahan sa tanaman sa Bisaya Rock
ang buot pohon mangani ug mananggi kun mangutan sad, labi natong nangitag katagbawan sa ilang mga pangutana bahin sa Bisaya Rock.

Akoy
--------
Day Lora,

 

sakto si bay tomas, ang Bisrock gikutlo ug maoy minubo sa Bisaya ug rock nga genre sa musika. sama sa Bisdak nga minubo sa Bisayang Dako, ang Bisaya nga rock nahimong Bisrock.

 

nganong nailado ang Bisrock sa kadaghanan?

nailado ang Bisrock dihang una kining gisuportahan ug gipalanog sa kahanginan sa 93.1 Smash FM Station pinangunahan ni DJ Ram sa maong estasyonan mga duha ka tuig na ang nakalabay. ang unang mga kanta nga nisikat sa Bisrock mao ang "Gugmang Giatay" sa bandang The Ambassadors, "Senior Citizen", "Lingin", "Lier Evil" ug uban pa sa grupong Aggresive Audio  ug ang mga kanta sa grupong Missing Felimon  diin ang ilang lead vocalist/ rythm guitar mao si Lorenzo "Insoy" Ninal nga copy editor ug essayist sa mantalaang Sun.Star Daily sa dakbayan sa Sugbo.

 

nganong nadawat ang Bisrock sa katilingban?
kaniadto ra buot ipahungaw sa mga Bisaya nga dunay tay kaugalingong tatak sa natad sa musika. maong duna tay gipasigarbong Pilita Corales, Dulce, labi na gyod si Max Surban ug Yoyoy Villame ug daghan pa...  apan nahitabo nga ingon sa nawad-ag pagmahal sa kaugalingon tang pinulongan ang kadaghanan sa nagsunod nga henerasyon. puyra hilas lang, daghan ang "giluod kuno"  nga maminaw sa mga kantang Binisaya. mao bitawng sa pagkakaron, tuyoon gyod pagsagol og Iningles ang atong pagsulti sa Binisaya kay para ingnon nga "class ang dating". ( paminawa ang kantang "Englisera" sa Missing Felimon nga naghulagway ining hitaboa.)

 

maong nahilig ang atong mga batan-on sa mga kantang Iningles  ug gitalikdan ang kaugalingon tang mugna sa musika. dili ikalimod nga daghan ang mga batan-ong moyagayaga sa mga kantang  Binisaya kay kinaraan kuno labi na sa mga mugna nilang Max Surban ug Yoyoy Villame. naungo ang mga batan-on sa musikang Iningles. nahitabo nga nabilanggo sa kulturanhong depresyon ang katilingbang Bisaya tinukmod sa mentalidad nga kolonyal. apan miabot ra gyod nga may kinutoban ang tanan. gibatig kapuol ug nagpangita sa kaugalingon tang kailhanan ang atong katilingban sa natad sa musika. maoy naingnan nga morag pahumot nga gihangop sa masang Bisaya ang alimyon sa Bisrock. pagmatuod niini, misobra sa tulo ka libong  ( 3 mil ) tumatan-aw ang naghumod taliwala sa nagbunok nga uwan sa gipahigayong Bisrock Rakrakan nga giorganisar sa 93.1 Smash FM station niadtong buwan sa Septiyembre ug Nobiyembre sa miaging tuig.  mao usab niadtong Sinulog Bisrock Rakrakan 2007. tipik sa kita niadtong maong konsiyerto gitunol nilang DJ Ram isip donasyon ngadto sa Boy Scout of the Philippines-Cebu sa kantidad nga 15,000 pesos. ( may sumpay ni day lora)

 

sa sunod: kanus-a gyod nagsugod ang Bisrock?

 --------------

 

Higala,

Ang pulong "bisrock" gidagmay ni Magsusulat Januar Yap. Nagpasabot kini og bisaya rock. Ang tunog ning pulonga amgid ra sad sa bisdak.

 

Bay Tomas

 

--------------- 

jaguarians misulat:

Ako si Lora Suico, usa ka tinun-an sa USC...Akong Kurso kay Sociology.
Magpatabang unta ko ninyo sa akong gi tu-on karon na Bisrock na
musika. Asa na nagagikan ang pulong na Bisrock ug unsa ang pasabot
niini. Nganong nadawat ang maong musika sa katilingban ug nganong
ilado naman sa kadaghanan. unsa may naa sa titik sa musika...Salamat
ug manghina-ut ko na naay mo unong sa akong problema...