Bisaya Rock

Gumalaysay ni Omar Khalid

[Napatik ni sa magasin kaniadtong Abril 8, 2007.]

SA bisan sa unsang pinulongan, rock is rock, matod pa. Ang rock mao ang musika sa kabataan. Kini ang epektibong anestisya sa giyera sa kawad-on ug kawalay kasegurohan sa katilingban. Ang rock, sama sa ubang matang sa musika, laing paagi nga ikapadayag ang panghayhay sa kinabuhi. Ang atong katilingban sa kahigwaos, kaguliyang, kasamok. Ah, kapuya ba ana. Maypag lumsan nato sa ritmo sa gitarag tambol ang lubog nga kaisipan. Magpaanod ta sa kinanaas sa bisrock nga hilomong misunggat sa panahon. Tan-awon tag may makapyotan ba tang gapnod ning katuigan sa kasalikwaot. Manghuwam tag sensibilidad sa mga musikerong The Beatles, Eraserheads, The Beach Boys, kang Bob Marley.

Ang nakalami kay ning higayona ang bag-ong mga sumisimba sa kultong rock nagwisik sa Binisayang tatak sa tistis. Sa kinomedyang bisdak, gawasnon ka. Kini ang nakalami sa atong kulturang namat-an.

Ania na sila. Sila ang mga Bisayang rakista nga nanganaog sa hagdanan sa panahon aron magtinagakgak sa nataran sa mainstream music nga madulotong naghubit ning puntoha sa atong kasaysayan.

Daghan sila. Daghan silang nangita og bag-ong mga lapyahang kadunggoan. Ug ang mikalawat, ang mga mituo sa sinserong bisrock nag-ambahan kang Insoy. Naa sila karon, nagpitaw-pitaw ang mga mata nga nagsud-ong sa ilang diyos ibabaw sa tablado nga nagbatbat sa ilang mga kasinatian ug damgo. Way tulganay? Insoymania? Pangutan-on tang gamhanang mga manunuli sa Junquera.

Kanus-a lang ang kataposan mong pagsuroy sa Sugbo? Kanus-a lang kadtong kataposan mong pamagdoy sa Colon? Kadtong kataposan nimong paminaw sa binuhiang katawa sa kinurtinahang mga lawak sa Kamagayan? Ang kataposan nimong patid-patid og lata uban sa imong uyab sa Fuente? Kadtong nahikalimot ka nas kalahian sa polis ug kawatan?
Pangutan-on ta si Insoy. Naa siyay dalang makina sa panahon pagtambal sa atong kahidlaw ug kamingaw.

Adorasyon sa Sugbo ang nagpreokupar sa musika ni Insoy. Sa iyang tinagik nga awit, morag mahikap nimo ang mga dalan sa Sugbo kanus-a kaniadto kabahin sa atong kabatan-on. Sa iyang squatter naa lang gihapon ang nag-away nga iro ug iring, managbarkada sa ilang naandang pungko-pungko sa mga kanto— mga talan-awon nga pamilyar sa atong sensibilidad.

Sama sa mga sugilanon ni Januar Yap ug Tem Adlawan, ang Sugbo ni Insoy dili lugar sa hinilakay. Ang Sugbo balwarte sa mga estambay, mga bugalbugalon, guwatsinanggo, palainom, mga way pakabana sa kinabuhi. Ug ang iyang estambay naa magkuta sa mga eskina nga sigeng panitsit samtang sigeg kanta sa inamaw nga hugyaw, kaskas sa gitara, unya tagay-tagay, kinataw-anay. Apan konsuylo kaayo kay ang estambay sa iyang Sugbo dunay klas, maayong moinengles apan hanas sad mobinisaya (kay kaila mag pansayan imbes CR kun kasilyas), kasaligan, bohemyo, mahigugmaon, buotan, romantiko, magbabalak.

Wala na ang melodramatikong Sugbo. Ug kini ang tinuod. Tinuod ang giingon ni Insoy sa natibuok nga duha ka album "Sinesine" ug Suroysuroy". Ang mga hinagtok sa tinagod-tagod niyang kanta gilatay-latayan sa masakit-tam- is nga kasinatian sa usa ka karaang bugoy nga buot makigharong hagit sa bag-ong panahon. Mora kag nagtan-awg pinintal nga nagtalikdanay sa duha ka mahagwaong esena.

Bisan tuod kon ang madula-dulaon niyang melodiya sinunod pa (apan dili kinopya) sa nahiunang Old School of Rock apan naa siyay gipaila-ila nga kinaugalingong mga tuis nga tatak bisrock. Hinuon, lisod ang pagtalay sa iyang mga awit. Puyde kang moingon nga anaa siya sa eskuylahan sa pop rock, reggae (ilabi na sa iyang "Englisera", ug "Uranus"), blues rock. Bisan gani ang novelty aduna sila niini (sama sa iyang "Ngano Ba") apan gihimoan og linahi nga tratasyon sa chord pattern aron mabag-ohan ang atong pandungog. Kining mga butanga nagpamatuod lang sa kalangyab sa pako sa iyang musika.

Sa iyang natampong inobasyon sa musikang rock, partikular nakong namatikdan ang "Brader Eloy" diin ilang giguba ang naandang ekspektasyon sa rock ilabi na sa sinugdanan. Daw sayop nga pahid sa kambas. Apan nakahatag hinuog dugang paukyab. Matikdi ang ritmo sa gitara dinhi nga nagsigeg hagwa-hagwa sa nota sa liriko.

Sa bantogang "Suroysuroy" gibuksan ug giserad-an nila ang esena sa aktuwal nga talan-awon sa Colon diin inobasyon na usab nila nga lagmit kinaunahan sa kasaysayan sa bisrock. Hinuon, sa "Senior Citizen" sa Agressive Audio aduna say ingon nga epekto. Apan reggae kining naulahi.

Sa iyang "Alas Kuwatro", gipaila niya ang tema sa kanta pinaagi sa tinagaktak sa taknaan ug sa hanap kaayong hagabhab sa dughang gikulbaan. Dinhi, gihiusa niya ang musika og pagbati. Gawas pa, imbes gamitan sa gitik sa lead guitar (nga sagad natong mamatikdan sa tradisyonal nga rock) human sa kuro, usa lang ka maanindot nga chord pattern ang gisal-ot sa tunga-tunga. Dili sab ordinaryo ang gigamit niyang kambiyo tono dinhi segun sa tradisyonal nga transisyon sa musika. Hunahuna lang nga ang naandang kambiyo tono sa C mao man unta ang C#. Daw mobuto akong ulo sa pagdagayday sa tapoy nga C hangtod nga mihinay-hinay kinig kawhat ngadto sa D pag-abot sa kataposang berso. D? Oo, kahibulongan. Apan subaya ang inanay niyang pagpairog sa nota nga halos dili nimo mamatikdan sa dal-os sa musika. Samtang ang paggamit og diminished chord (Adim) sa kataposang linya mikomplemento usab sa kataposang nota. Sa pagsubay nako niini, nakaingon ko nga may kabatid ang naghimo niining maong melodiya. Kaniadto, ang APO Hiking Society ang misuway og himo sa ingon nga chord pattern (ilabi na sa mga kantang "Ewan" ug "Kaibigan").

May susama usab nga transisyon ang iyang "Inday". Gikalit niyag pasulod ang CM7 ug FM7 sa chord pattern sa Key of D. Ang usa ka bag-ohanon nga kompositor dili gayod mosangko niini tungod kay nagkinahanglan kinig halawom nga paniid sa dagayday sa musika. Ug sagad, mopili na lamang sa yano, tradisyonal nga hulmaan. Apan kon molampos usab, kini ang makahatag og katahom. Matikdi nga sa pattern sa D, ang mga tapoy nga Em, A, G, F#m (Gbm), Bm ang sagad nga gamiton. Kon naa man ganiy baryasyon, ang mga silingan ra usab nga tapoy ang mahikap.

Laing makataga sa atensiyon mao ang pangataposan sa "Eskina". Sa musikanhong estruktura, kini ang hawod kay ang musika gihimoag paralelismo sa tema. Mamatikdan nato kini pinaagi sa temperamento sa pamulong sa liriko— mga pulong nga maoy gipalabi sa indie culture nga usar sa atong panahon. Niining kantaha ang pagbalik-balik sa makadaghan sa kataposang linya wala gayoy kalahian sa gibatyag sa usa ka hubog (nga maoy tema). Mabatyagan nimo nga ang liriko ingon sa maoy nangita sa iyang kaugalingong melodiya.

Ang "Eskina" bahin sa hubog-hubog sa managbarkada. Dihang nahubog sila, mabatyagan nimo kini sa nag-anam kaluray nga ritmo sa gitara ug ang nag-atras-abante nga mga nota, sama sa hubog nga nagduka hangtod nga nakatulog nga wa na masayod sa nanghitabo sa kalibotan.

Samtang sa "Habuhabo", ilang gipirata ang pipila ka nota sa "The Cascades" pagkuha og alusyon (nakahinumdom ka sa "Rhythm of the Falling Rain"?) ug sa usa ka karaang kanta "Somewhere Over The Rainbow" kay buot nilang pamatud-an nga bisan unsa mahimo nimo ang pagmugna og musika. Bisan ang tingog sa "nag-away nga iro ug iring", bisan ang "pakpak sa usa ka kamot" usa usab ka musika. Bisan ang hilak, ang katawa, musika usab alang kang Insoy. Ang mahinungdanon, matod niya sa kanta, nga "ablihi lang ang dughan mog gamay".

Sa "Kamagayan", morag mao pa lay pag-angay sa baho sa entrada sa usa ka jamming session. Morag unplugged (mas masabtan nimo kini kon mahilig kang motan-aw kaniadto sa MTV). Daw way pangandam. Apan wa gyod kaha?

Ang pag-loop niya sa pipila ka pulong sa "Langit" ug ang pag-chipmunks sa pipila ka mga linya sa "Komosta" ug "Brader Eloy" nagpakita sa iyang pagsagop sa teknolohiya ingon nga kaabag sa paghimo og melodiya.

Sigeng supak-supak si Insoy sa establisadong batakan sa musika. Apan mahibulong ka nga bisan niini, nakadiskobre siyag mga teritoryo nga wa pa mataak sa ubang mga musikero.
Mait-on si Insoy. Samtang ang kinaraang kanta sa gugma nagpusa og sili sa atong mata (aron lang ta makahilak), ang kang Insoy modatom sa dughan nga morag katol-katol nga may sagol sakit-sakit. Morag mauwaw kang mohilak kay estambay god, isog, astig, lig-on og pagbati.

Apan di lang ang iyang melodiya ang talagsaon. Usa usab siya ka wa-mahimugsong magbabalak sa hininlit ug inampingan niyang mga linya.

Iyang gisumada ang tinud-anayng gugma sa usa ka estambay niining mga linyaha (gikan sa "Inday): "Inday, please don’t say to me a goodbye.../ Unless you won’t see me cry a river/ tanan nga gusto mo, Inday, ihatag ko/ Maputos man ko sa utang okey lang/ Sulngon ko ang panggubatan pakamatyan ang Buwan / Kabukiran latason adlawng tanan..."

O kaha niining linyaha (gikan sa "Kon Ako Ka Pa Lang"): Alagaran ka sa adlaw nga tanan bisan pa man magluhod sa imong tiilan / Kay ikaw ang gisinggit ning dughan / Ning dughan ko nga samaran / Ikaw ang gisinggit ning dughan adlawng tanan.

O kon gusto kag lawom-lawom, may elemento sa suryalismo, kining linyaha ang angay nimong bawnon (gikan sa "Langit"): Sa imong paglakaw, sa imong paglatagaw/ Likayi ang dalan nga gilaktan sa uban / Tawgang kalangitan pasalamat sa uwan / Hangyoang mga santos nga di na matapos ang unos...

O alang niadtong nahigugma nga way mahimo pag-alkontra bisan pag lami na kaayong isinggit og "buno buntagay!" (gikan sa "Alas Kuwatro): "Nagyawyaw ka nga natulog / Nagngisi nga nahinanok / Gipaminaw tika puno sa gugma / Alas kuwatro na sa kaadlawon nagamata ako / Hapuhapon kong kaanyag mo, ikalipay ko/ Magyawyaw ka man og laing ngalan / Bisag sakit sa dughan, paminawon tika / Paminawon tika..."

Ang lagoy nga Sugboanon maayong mohubad-hubad sa kahulogan sa kinabuhi. May sensibilidad nga makinaadmanon bisan di niya masabtan ang daghang misteryo nga naglibot sa nagsalhog-salhog nga pangartiyo.

Ug niini, gipatulay ni Insoy ang pagbati sa usa ka estambay niining mga linyaha (gikan sa "Kamagayan") : "Daplin sa dalan kilid sa may Kamagayan may mga estorya pa kahang pagaambitan / May kasingkasing pa kaha nga mabalaka kon mobunok na ang uwan / Way payag nga mapasilongon / May adlaw pa kaha nga mosubang / Dinhi kilid sa Kamagayan... "

O kaha niini (gikan sa "Eskina"): "Pre, hurot na ba ang alawans mo, wa nay matilok nga sensilyo / Nahurot na sa bisyo, sa inom... / Na, ayaw kalimti ang gitara / Ug uban sa nagauwang mga mga irong buang / Magsinggit-singgit ta sa kadalanan / Kita ta sa eskina kay bangkahan tika / Nia pa koy gamayng kuwarta / Lambanog ang tirada / Inamawng estorya / Way magbuot kon mag-unsa ta / Ubos sa hayag nga Buwan di ta mahadlok mouwan / Bahalag bisan asa makatulog kay kita hubog…"

Gibatyag ko ang kakapos paghubit sa kinatibuk-ang merito sa musika ni Insoy. May kakulang kong gibatyag. Nakita ko nga ang hustong pagtimbang anaa sa pagpaminaw sa musika, sa pagsinati sa musika, sa pagbutang sa kaugalingon sa dimensiyon sa musika, ug wala sa bisan unsang hukngay bahin niini. Usa ka pinutos nga regalo ang musika nga maablihan lang alang niadtong mahigugmaon niini. Ang hukngay usa lang ka artipisyal nga pagkilates sa kinatibuk-ang bili sa buhat sa arte. Kon unsay serbisyo nga gikahatag sa usa ka buhat sa arte ngadto sa usa nga nagtan-aw ug nagpaminaw, walay labot niini ang nakita sa kritiko. Nindotan ang usa ka tawo sa usa ka piyesa bisan pag walay abag sa usa ka maghuhukngay. Apan mas molami pa kini kaniya kon may usang mangahas pagtuki sa iya nang nasinati.

Gipakupos ni Insoy ang Sugbo ug gibutang sa iyang kamot ug gitunol sa iyang mga parokyano. Atong makita, matataw, mahikap. Tinuod nga ang Sugbo usa ka dakong arena sa lainlaing matang sa karakter nga nabuhi ug nakigbisog. Ug wa ko magdahom nga malarawan ang Sugbo sa ekspresyon sa musika sa ingon katataw. — #